نقرس یکی از شایع‌ترین انواع آرتریت التهابی است که به طور ناگهانی باعث درد، تورم و قرمزی در مفاصل می‌شود. این بیماری عمدتاً به دلیل افزایش سطح اسید اوریک در خون ایجاد می‌شود که می‌تواند به شکل کریستال‌های ریز در مفاصل تجمع پیدا کند و باعث التهاب و درد شدید شود. در این مقاله به بررسی نقرس از جنبه‌های مختلف از جمله علل، علائم، روش‌های درمان و پیشگیری می‌پردازیم تا اطلاعات مفیدی به بیماران و افراد در معرض خطر، ارائه دهیم.
در این مقاله خواهید خواند:
نقرس چیست و چرا بوجود می‌آید؟
علت اصلی بروز این بیماری افزایش سطح اسید اوریک در خون است. اسید اوریک ماده‌ای است که به‌صورت طبیعی از تجزیه پورین‌ها در بدن تولید می‌شود. پورین‌ها ترکیباتی هستند که به‌طور طبیعی در برخی غذاها مانند گوشت قرمز، غذاهای دریایی و مشروبات الکلی وجود دارند.
در حالت عادی، اسید اوریک از طریق کلیه‌ها به‌صورت ادرار دفع می‌شود. اما زمانی که بدن به دلایلی مانند تولید بیش از حد اسید اوریک یا دفع ناکارآمد آن توسط کلیه‌ها، نتواند میزان مناسبی از این ماده را دفع کند، غلظت اسید اوریک در خون بالا می‌رود.
این افزایش اسید اوریک به شکل کریستال‌های ریز در مفاصل، به‌خصوص در مفاصل انگشتان پا، زانو و مچ پا، تجمع پیدا میکند. این کریستال‌ها عامل تحریک سیستم ایمنی و بروز التهاب شدید میشوند که باعث درد و تورم می‌گردد.
علاوه بر این، فاکتورهایی مانند ژنتیک، چاقی، مصرف الکل، بیماری‌های کلیوی و دیابت نیز می‌توانند خطر بروز نقرس را افزایش دهند. بنابراین، مدیریت تغذیه و سلامت کلی بدن نقش مهمی در پیشگیری از نقرس دارد.
عواملی که خطر ابتلا را افزایش می دهند
چندین عامل می‌توانند خطر ابتلا به نقرس را افزایش دهند. در بعضی از افراد، استعداد ژنتیکی برای ابتلا وجود دارد که اگر فردی در خانواده به نقرس مبتلا باشد، احتمال اینکه شما نیز به آن مبتلا شوید بیشتر است.
مصرف زیاد غذاهای سرشار از پورین مانند گوشت قرمز، غذاهای دریایی، و مشروبات الکلی می‌تواند سطح اسید اوریک در خون را افزایش دهد.افراد دارای اضافه وزن یا چاقی بیشتر نیز در معرض خطر نقرس قرار دارند. این به‌دلیل افزایش تولید اسید اوریک در بدن افراد چاق است.
همچنین برخی بیماری‌ها مانند دیابت، فشار خون بالا و بیماری‌های کلیوی و استفاده از بعضی داروها مانند داروهای دیورتیک که برای کنترل فشار خون استفاده میشوند، می‌توانند موجب افزایش سطح اسید اوریک در بدن شده و خطر ابتلا را افزایش دهند.
علائم شایع نقرس
گزینه‌های درمانی مدرن و سلول درمانی در کنار درمان‌های دارویی و تغییرات سبک زندگی، استفاده از روش‌های نوین مانند سلول درمانی مفاصل برای کاهش التهاب مفصلی و جلوگیری از آسیب بافتی، در حال بررسی و توسعه است. این روش می‌تواند به بازسازی بافت مفصلی کمک کرده و کیفیت زندگی بیماران را بهبود دهد و اما قبل از اقدام باید علائم ابتلا را مورد بررسی قرار دهیم.
شروع ناگهانی درد شدید در یک مفصل نقرس اغلب با بروز ناگهانی و شدید درد در یک مفصل، به ویژه مفصل شست پا، آغاز می‌شود. این درد به حدی شدید است که بیمار حتی وزن پتو را هم بر روی پا تحمل نمی‌کند.
حملات درد در طول شب بسیاری از بیماران گزارش می‌دهند که حملات نقرس معمولاً در نیمه‌های شب شروع می‌شود، به طوری که فرد را با دردی تیز و غیرقابل تحمل از خواب بیدار میکند.
قرمزی، تورم و گرمی مفصل مفصل آسیب دیده معمولاً قرمز رنگ، متورم و گرم است. این تغییرات ظاهری، بازتاب التهاب شدید ناشی از رسوب کریستال‌های اسید اوریک در بافت مفصل است.
حساسیت شدید به لمس لمس حتی ملایم ناحیه مبتلا می‌تواند درد را تشدید کند. این حالت در موارد حاد، بیمار را از انجام فعالیت‌های روزمره باز می‌دارد.
طول مدت حمله و تکرار آن هر حمله ممکن است از چند ساعت تا چند روز ادامه پیدا کند. بدون درمان مناسب، حملات در دفعات بعدی طولانی‌تر و شدیدتر خواهند شد.
It’s characterized by sudden, severe attacks of pain, swelling, redness and tenderness in one or more joints, most often in the big toe.
این بیماری با بروز ناگهانی حملات شدید درد، تورم، قرمزی و حساسیت در یک یا چند مفصل، که اغلب مفصل انگشت شست پا را درگیر میکند، شناخته می‌شود.
منبع: mayoclinic
مراحل درگیرشدن با بیماری
نقرس دارای چندین مرحله است. مرحله هیپراوریسمی بدون علامت که در این مرحله سطح اسید اوریک در خون بالاست اما فرد هیچ علامتی ندارد و این مرحله می‌تواند سال‌ها طول بکشد.
نقرس حاد که این مرحله با حملات ناگهانی و شدید درد در مفاصل مشخص می‌شود و حملات ممکن است پس از چند روز بهبود یابند اما در صورت عدم درمان، دوباره بازخواهند گشت.
نقرس مزمن، در این مرحله، حملات مکرر و طولانی‌تر میشوند و ممکن است چندین مفصل به‌طور همزمان تحت تأثیر قرار گیرند. در این مرحله، کریستال‌های اسید اوریک ممکن است توده‌هایی (به نام توفی) تشکیل دهند که در بافت‌های نرم اطراف مفاصل تجمع می‌کنند.
| مراحل نقرس | توضیحات |
|---|---|
| مرحله هیپراوریسمی بدون علامت | در این مرحله سطح اسید اوریک در خون بالا است، اما فرد هیچ علائمی ندارد. این مرحله ممکن است سال‌ها طول بکشد و هیچ درد یا ناراحتی ایجاد نکند. |
| نقرس حاد | این مرحله با حملات ناگهانی و شدید درد در مفاصل مشخص می‌شود. حملات ممکن است پس از چند روز بهبود یابند، اما در صورت عدم درمان، دوباره بازخواهند گشت. |
| نقرس مزمن | در این مرحله، حملات مکرر و طولانی‌تری رخ می‌دهند. ممکن است چندین مفصل همزمان تحت تأثیر قرار گیرند و کریستال‌های اسید اوریک به شکل توده‌هایی به نام توفی در بافت‌های نرم اطراف مفاصل تجمع کنند. |
تشخیص نقرس
برای تشخیص نقرس، پزشک ممکن است از چندین روش استفاده کند. مهم‌ترین ابزار تشخیصی آزمایش خون برای اندازه‌گیری سطح اسید اوریک است.
اگرچه بالابودن اسید اوریک به تنهایی تشخیص قطعی نقرس را تأیید نمی‌کند، اما نشان‌دهنده احتمال بالا است. علاوه بر آزمایش خون، پزشک ممکن است از روش‌هایی نظیر تصویربرداری از مفصل با استفاده از اشعه ایکس یا سونوگرافی برای بررسی وجود کریستال‌های اسید اوریک استفاده کند. در برخی موارد، از نمونه‌برداری از مایع مفصلی برای یافتن کریستال‌های اسید اوریک استفاده می‌شود.
روش های درمان بیماری نقرس
| روش درمان | هدف اصلی | نکات کلیدی استفاده |
|---|---|---|
| NSAIDs (ایبوپروفن، ناپروکسن) | کاهش سریع درد و التهاب | شروع در ساعات اول حمله |
| کلشی‌سین | مهار التهاب اختصاصی نقرس | دوز کم، مناسب عدم تحمل NSAIDs |
| کورتیکواستروئیدها | کاهش شدید التهاب | خوراکی یا تزریق، کوتاه‌مدت |
| آلوپورینول / فبوکسوستات | کاهش تولید اسید اوریک | مصرف مداوم، پیشگیری از حمله |
| پگ‌لوتیکاز | تجزیه اسید اوریک | برای موارد مقاوم به درمان |
| رژیم غذایی کم‌پورین | کاهش بار اسید اوریک | کاهش گوشت قرمز، قند و الکل |
| آب کافی | دفع بهتر اسید اوریک | ۸–۱۲ لیوان روزانه |
| کمپرس سرد | کاهش التهاب موضعی | ۱۵–۲۰ دقیقه، چند نوبت روزانه |
| کاهش وزن | کاهش فشار به مفاصل | تدریجی و پایدار |
| سلول‌درمانی و روش‌های نوین | ترمیم مفصل و کنترل التهاب مزمن | مراکز تخصصی، بیماران پیشرفته |
برخی دمنوش‌های گیاهی مانند زنجبیل، گزنه، و قاصدک به‌عنوان ضدالتهاب و کمک به دفع اسید اوریک از بدن شناخته میشوند. غذاهای فرآوریشده که شامل چربی‌های ترانس و قندهای افزودنی هستند، می‌توانند التهاب را افزایش دهند و سطح اسید اوریک را بالا ببرند. بنابراین، مصرف این نوع غذاها باید محدود شود و از غذاهای طبیعی و کمچرب استفاده شود.
در آخر غذاهایی که دارای پورین بالایی هستند، مانند گوشت قرمز، غذاهای دریایی و برخی حبوبات باید به حداقل برسند. در عوض، مصرف میوهها، سبزیجات، غلات کامل و لبنیات کمچرب توصیه می‌شود. مصرف محصولات لبنی، به‌ویژه ماست کمچرب، به کاهش سطح اسید اوریک کمک میکند. اما در صورت لزوم باید از بهترین فوق تخصص ارتوپد برای ویزیت وقت بگیرید چرا که بسیار مسئله مهمی است.
مقاله ویژه:
آیا سلول درمانی مفید است؟
سلول درمانی یکی از روش‌های نوین در پزشکی است که برای درمان بیماری‌های مختلف از جمله آرتروز و آسیب‌های مفصلی مورد استفاده قرار می‌گیرد مانند سلول درمانی آرنج و مچ دست .
با این حال، در مورد نقرس که ناشی از تجمع کریستال‌های اسید اوریک در مفاصل است، تحقیقات در زمینه استفاده از سلول درمانی هنوز در مراحل اولیه قرار دارد. نقرس برخلاف آرتروز، یک بیماری التهابی ناشی از افزایش اسید اوریک است، بنابراین تمرکز اصلی درمان‌های رایج بر کاهش سطح اسید اوریک و کنترل التهاب است.
عوارض نقرس
نقرس اگر به موقع درمان نشود، می‌تواند عوارض جدی و نگران‌کننده‌ای برای بیمار به همراه داشته باشد. یکی از اصلی‌ترین عوارض این بیماری، تشکیل توفی (tophi) است. توفی‌ها توده‌هایی از کریستال‌های اسید اوریک هستند که در مفاصل، غضروف‌ها و بافت‌های نرم شکل می‌گیرند و می‌توانند منجر به تغییر شکل مفاصل و محدودیت حرکت آن‌ها شوند.
این توده‌ها در صورت عدم درمان به مرور زمان باعث تخریب شدید مفاصل میشوند. علاوه بر این، می تواند به عنوان یک بیماری سیستمیک بر کلیه‌ها نیز تأثیر بگذارد. سطح بالای اسید اوریک در خون می‌تواند به تشکیل سنگ‌های کلیوی منجر شود که در صورت عدم درمان ممکن است کلیه‌ها را دچار آسیب‌های دائمی کند.
همچنین، ارتباط نزدیکی بین این بیماری و فشار خون بالا، دیابت و بیماری‌های قلبی-عروقی وجود دارد، زیرا افزایش سطح اسید اوریک می‌تواند عوامل خطر برای این بیماری‌ها را تشدید کند.
روش های پیشگیری بیماری
نقرس یکی از شایع ترین بیماری های مفصلی است که با درد ناگهانی و التهاب شدید بروز می کند. برای پیشگیری از این بیماری، کنترل سطح اسید اوریک خون از طریق تغذیه سالم و کاهش مصرف گوشت قرمز و غذاهای پر پورین ضروری است.
اصلاح برنامه غذایی برای کاهش خطر نقرس
رژیم غذایی سرشار از سبزیجات تازه، لبنیات کم چرب و مصرف متعادل غلات کامل می تواند نقش مهمی در کنترل نقرس داشته باشد. نوشیدن آب کافی به دفع بهتر اسید اوریک کمک می کند و از رسوب آن در مفاصل جلوگیری می نماید.
فعالیت بدنی منظم و کنترل وزن
چاقی یکی از عوامل اصلی ابتلا به نقرس است. ورزش‌های سبک اما مستمر، مانند پیاده روی روزانه، همراه با کاهش وزن اصولی، می توانند خطر بروز حملات نقرس را به میزان زیادی کاهش دهند.
نقش ورزش در کنترل نقرس
فعالیت بدنی منظم می‌تواند به کاهش وزن و بهبود سلامت کلی بدن کمک کند که در نهایت باعث کاهش فشار بر مفاصل و بهبود عملکرد کلیه‌ها در دفع اسید اوریک می‌شود. هرچند در دوره‌های حاد این عارضه باید از انجام ورزش‌های شدید خودداری کرد، اما فعالیت‌هایی مانند پیاده‌روی، شنا و یوگا و حرکات کششی می‌توانند برای بیماران مفید باشند.
کاهش مصرف الکل
نوشیدنی های الکلی و حاوی فروکتوز بالا، باعث افزایش تولید اسید اوریک می شوند. حذف یا کاهش این نوشیدنی ها از برنامه روزانه، یکی از موثرترین راهکارهای پیشگیری از این بیماری است.
پرسش های رایج
چه غذاهایی باعث تحریک نقرس می شود؟
انواع گوشتهای قرمز، برخی از غذاهای دریایی مانند ماهیهای چرب (ساردین، ماهی تن) و صدفها، گوشتهای فرآوریشده مانند سوسیس، دل و جگر و سایر اعضای داخلی حیوانات، نوشیدنیهای الکلی، نوشیدنیهای حاوی فروکتوز بالا و گوشت سفید چرب.
کدام غذا برای کاهش اسید اوریک مفید است؟
لبنیات کمچرب یا بدون چربی، میوهها، سبزیجات، غلات کامل، حبوبات، مغزها و دانهها، روغنهای سالم، مایعات و چای سبز.
بهترین نوشیدنی صبحگاهی برای اسید اوریک چیست؟
آب لیمو، چای سبز، آب گیلاس، دمنوش زنجبیل و آب خیار بسیار مفید هستند.
آیا رژیم گیاهی مفید است؟
بله، در رژیم گیاهی، پروتئینهای گیاهی مانند عدس، لوبیا و نخود جایگزین میشوند که سطح پورین بسیار کمتری دارند. کاهش پورین به کاهش تولید اسید اوریک در بدن و در نتیجه کاهش خطر حملات نقرس کمک میکند.
آیا نمک برای نقرس مضر است؟
بله، به دلیل احتباس آب در بدن، افزایش فشار خون و ایجاد التهاب، مضر است.
آیا راه رفتن افراد مبتلا، بی خطر است؟
بله، پیاده روی آهسته به دلیل بهبود گردش خون و تقویت عضلات می تواند در کنترل دردهای مرتبط با نقرس کمک کننده باشد.
